Εκτός από την Αρκτική και την Ανταρκτική, η Μεσόγειος είναι μία από τις περιοχές που πλήττεται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή. Συνολικά, η θερμοκρασία αυξάνεται κατά 20% ταχύτερα στην περιοχή σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο.

Ωστόσο, η νοτιοανατολική Ευρώπη δεν διαθέτει ακόμα πλήρως εξοπλισμένο σταθμό μέτρησης ατμοσφαιρικών παραμέτρων που να συλλέγει δεδομένα και να δημιουργεί μοντέλα τα οποία θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους αρμόδιους φορείς να προβλέψουν και να προετοιμαστούν για τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης στην περιοχή.

Σύμφωνα με τον δρα Μανώλη Πλειώνη, διευθυντή του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, κάθε δευτερόλεπτο μετράει. Τα ακραία κύματα καύσωνα και οι εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές του περασμένου καλοκαιριού στην Ελλάδα υπογραμμίζουν ακόμη περισσότερο την πίεση χρόνου.

«Δεν έχουμε στη διάθεσή μας τα δεδομένα που χρειαζόμαστε για την υλοποίηση των κλιματικών μοντέλων», αναφέρει ο κ. Πλειώνης. «Ο στόχος είναι να αποκτήσουμε λεπτομερή δεδομένα για διάφορα θέματα, όπως μεταξύ άλλων τα αέρια του θερμοκηπίου, τα αερολύματα στην ατμόσφαιρα, ακόμη και τη σκόνη από τη Σαχάρα, και την αλληλεπίδραση με την ηλιακή ενέργεια, προκειμένου να απεικονίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια την τρέχουσα κατάσταση.»

Η ΕΕ χρηματοδοτεί το ερευνητικό κέντρο για την κλιματική αλλαγή στη Μεσόγειο

Με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και της ελληνικής κυβέρνησης, το αστεροσκοπείο κατασκευάζει έναν «υπερσταθμό για τη διεξαγωγή ερευνών», όπως τον αποκαλεί ο κ. Πλειώνης, στο απομακρυσμένο νησί των Αντικυθήρων που βρίσκεται στα ανοικτά των δυτικών ακτών της Κρήτης. Και τα τρία ινστιτούτα του αστεροσκοπείου — Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης, Γεωδυναμικό Ινστιτούτο και Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης — θα εκπροσωπούνται στο νέο κέντρο, το οποίο θα αποκαλείται ΠΑΓΓΑΙΑ (Παρατηρητήριο Γεωεπιστημών και Κλιματικής Αλλαγής Αντικυθήρων).

Για την εγκατάσταση του νέου κέντρου το αστεροσκοπείο επέλεξε τα Αντικύθηρα, τα οποία έγιναν διάσημα χάρη στον αρχαίο αστρονομικό υπολογιστή, γνωστό και ως Μηχανισμό των Αντικυθήρων, που ανακαλύφθηκε στα ύδατα αυτά το 1900. Το νησί πληροί πολλά κριτήρια:

• Λόγω της απομακρυσμένης γεωγραφικής του θέσης και της παρουσίας λιγότερων από 20 μόνιμων κατοίκων, οι ανθρώπινες παρεμβάσεις και η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ελάχιστες.
• Το νησί βρίσκεται σε σημαντικό σταυροδρόμι αέριων μαζών που μεταφέρουν αερολύματα όπως σκόνη από την έρημο Σαχάρα, αέριους ρύπους από την Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη και ηφαιστειακή τέφρα από την Αίτνα στην Ιταλία.
• Οι ατμοσφαιρικές συνθήκες είναι ιδανικές και βοηθούν στην αξιόπιστη μέτρηση των αερολυμάτων και των φυσικών βασικών επιπέδων αερίων του θερμοκηπίου.

• Ανακαλύψτε εδώ την εμπειρία της εικονικής περιήγησης 360°.

Εργαστήρια, κοιτώνες και δεδομένα για το ερευνητικό κέντρο για την κλιματική αλλαγή στη Μεσόγειο

Το ΠΑΓΓΑΙΑ θα περιλαμβάνει ένα μεγάλο ερευνητικό κέντρο, στο οποίο θα στεγάζονται κοιτώνες για τους τεχνικούς του κέντρου, τους επιστήμονες και τους επισκέπτες επιστήμονες από όλη την Ευρώπη. Θα διαθέτει ευρύ φάσμα οργάνων για τη συλλογή ατμοσφαιρικών δεδομένων. Προβλέπονται επίσης εργαστήρια, χώρος για τον εξοπλισμό των επισκεπτών επιστημόνων, ακόμη και αμφιθέατρο. Όλες οι ενεργειακές ανάγκες του ΠΑΓΓΑΙΑ θα καλύπτονται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κυρίως από ηλιακή ενέργεια, σύμφωνα με τα σχέδια του αστεροσκοπείου.

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων υπέγραψε τον Ιούλιο του 2020 δάνειο ύψους έως 57,5 εκατ. ευρώ με το Ελληνικό Δημόσιο για να συμβάλει στη χρηματοδότηση του ΠΑΓΓΑΙΑ και ενός νέου ωκεανογραφικού σκάφους για το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών. Τα εν λόγω έργα αναμένεται να ολοκληρωθούν σε πέντε έως έξι έτη.

Σύμφωνα με τον δρα Νίκο Μιχαλόπουλο, διευθυντή του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ο νέος ερευνητικός σταθμός, που θα έχει μακροχρόνια οφέλη, είναι ζωτικής σημασίας σήμερα.

«Αυτά τα υπερσύγχρονα όργανα έχουν στόχο να συμβάλουν στη μείωση της αβεβαιότητας που περιβάλλει τις γνώσεις μας, βοηθώντας τους δημιουργούς των κλιματικών μοντέλων να αυξήσουν την ακρίβεια των προβλέψεών τους για το μέλλον» δηλώνει, προσθέτοντας ότι οι πληροφορίες αυτές είναι καίριας σημασίας για την προετοιμασία ενόψει των αλλαγών και τη χάραξη πολιτικής με σκοπό την πρόληψη των χειρότερων αποτελεσμάτων.

Παράλληλα, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη ορατές. «Ο νέος σταθμός θα διαθέτει ραντάρ για την παρατήρηση του σχηματισμού νεφών· ένα από τα ζητήματα που σχετίζονται με την κλιματική κρίση είναι τα ακραία καιρικά φαινόμενα», αναφέρει ο κ. Μιχαλόπουλος. «Αυτό που περιμένουμε, μεταξύ άλλων, είναι μια αύξηση των αποκαλούμενων Medicanes — πρόκειται για τη μεσογειακή εκδοχή μιας σφοδρής τροπικής καταιγίδας. Και ακόμη δεν έχουμε στη διάθεσή μας τα εργαλεία για να βλέπουμε τον σχηματισμό τους σε πραγματικό χρόνο.»

Προώθηση της στρατηγικής έρευνας στην Ευρώπη

Σύμφωνα με τον κ. Μιχαλόπουλο, χάρη στο ΠΑΓΓΑΙΑ οι Έλληνες επιστήμονες θα παραμείνουν στην Ελλάδα, αλλά και η περιοχή θα γίνει σημαντικός κόμβος για τους ερευνητές από ολόκληρη την Ευρώπη. «Η κατάρτιση θα αποτελεί πολύ σημαντικό μέρος αυτού του έργου. Όχι μόνο για τους Έλληνες επιστήμονες, αλλά και για τους επιστήμονες από την Ευρώπη και τις γειτονικές χώρες προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα υπερσύγχρονα όργανα.»

«Οι χρηματοδοτήσεις για επιστημονικά έργα σπανίζουν στην Ελλάδα, ιδίως από τη χρηματοπιστωτική κρίση και μετά», εξηγεί ο κ. Κώστας Καργάκος, υπεύθυνος δανείων στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, ο οποίος διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη χρηματοδότηση του ΠΑΓΓΑΙΑ. «Αυτή η χρηματοδότηση στηρίζει τις προσπάθειες που καταβάλλει η ελληνική κυβέρνηση για την προώθηση των επενδύσεων σε στρατηγικές ερευνητικές υποδομές και έχει στόχο να συμβάλει στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στην προσαρμογή σε αυτήν, τομείς που αποτελούν κορυφαίες προτεραιότητες της τράπεζας και της ΕΕ».